Wprowadzenie:
Pierwszy z siedmiu artykułów o pochodzeniu Tajów. Zapraszamy do czytania!
Od dziesięcioleci naukowcy próbują odpowiedzieć na pytanie: skąd pochodzą Tajowie — lud, który dziś stanowi serce i duszę Królestwa Tajlandii.
W XIX wieku, gdy badania etnograficzne dopiero się rozwijały, powstała jedna z pierwszych teorii, która miała wyjaśnić korzenie narodu tajskiego — tzw. teoria mongolska.
Choć współczesna nauka uznaje ją za błędną, odegrała ogromną rolę w kształtowaniu wczesnych badań nad historią Azji Południowo-Wschodniej.
Początki teorii mongolskiej:
Teoria mongolska zyskała popularność w drugiej połowie XIX wieku, w okresie, gdy Zachód zaczął intensywnie badać etnografię Azji.
Europejscy badacze — nie mając jeszcze dostępu do badań genetycznych czy precyzyjnych danych językoznawczych — opierali się głównie na porównaniach wyglądu fizycznego, zwyczajów i języka.
Niektórzy antropolodzy zauważyli, że Tajowie mają pewne cechy wspólne z ludami mongolskimi, takimi jak:
• wysoki kości policzkowe,
• ciemne oczy i proste włosy,
• język tonalny (czyli taki, w którym ton głosu zmienia znaczenie słowa).
Wówczas wyciągnięto wniosek, że Tajowie mogli być potomkami koczowniczych ludów z rejonu Ałtaju i w odległej przeszłości wędrować na południe — przez Chiny aż do dzisiejszej Tajlandii.
Jak teoria wpłynęła na badania:
W XIX wieku brakowało naukowych narzędzi, które mogłyby tę hipotezę zweryfikować.
Dlatego teoria mongolska przez dekady utrzymywała się w podręcznikach i publikacjach akademickich.
Co ciekawe, była też wygodna politycznie – wpisywała się w ówczesne przekonanie, że cywilizacje Azji Południowo-Wschodniej są jedynie „odgałęzieniem” większych kultur północnoazjatyckich.
Dla Tajów jednak ta wizja była mało satysfakcjonująca. Ich kultura, język i tradycje różniły się od mongolskich w niemal każdym aspekcie.
Mimo to teoria mongolska przetrwała do połowy XX wieku, zanim została ostatecznie obalona przez badania lingwistyczne i archeologiczne.
Dowody przeciw teorii mongolskiej:
Od lat 60. XX wieku naukowcy zaczęli analizować języki i DNA ludów Azji.
Okazało się, że język tajski należy do rodziny tai-kadajskiej, która nie ma żadnych bezpośrednich powiązań z rodziną altaicką, obejmującą mongolski i turecki.
Badania archeologiczne z rejonu północnych Chin i Tajlandii również nie wykazały migracji z Mongolii.
Genetyka dopełniła obrazu – współczesne badania DNA wykazały, że Tajowie są bliżej spokrewnieni z ludami południowych Chin, Laosu i Wietnamu, a nie z mieszkańcami Mongolii.
Wpływy kulturowe i błędne interpretacje:
Warto zauważyć, że pewne podobieństwa między Tajami a ludami północnej Azji rzeczywiście istnieją, ale wynikają raczej z kontaktów kulturowych niż wspólnego pochodzenia.
W przeszłości ludy Azji wymieniały się technologią, wierzeniami i wzorcami sztuki — dlatego elementy mongolskie mogły pośrednio przeniknąć na południe.
Na przykład wojownicza symbolika, konie czy taktyka jazdy konnej mogły zostać zapożyczone, ale nie świadczy to o wspólnym rodowodzie.
Znaczenie dla współczesnych Tajów:
Choć teoria mongolska została obalona, wciąż ma znaczenie edukacyjne.
Pokazuje, jak ewoluowało nasze rozumienie historii i jak nauka — dzięki archeologii, językoznawstwu i genetyce — potrafi oddzielić mity od faktów.
Dla współczesnych Tajów to także przypomnienie, że ich tożsamość nie jest jednorodna, lecz zbudowana na wielu wpływach i długiej historii migracji.
Przeczytaj także:
Loy Krathong — magia świateł na wodzie w Tajlandii
Źródła historyczne i naukowe:
1. Wyatt, David K. – Thailand: A Short History (Yale University Press, 2003).
→ Klasyczna praca historyczna opisująca migrację ludów tajskich z południowych Chin i rozwój pierwszych królestw, takich jak Sukhothai.
2. Hall, D.G.E. – A History of South-East Asia (Macmillan, 1981).
→ Zawiera szeroki kontekst geopolityczny migracji ludów tajskich i ich kontaktów z Chińczykami oraz ludami Mon i Khmer.
3. Higham, Charles – Early Mainland Southeast Asia (River Books, 2014).
→ Omawia archeologiczne i językoznawcze dowody dotyczące pochodzenia ludów Tai i ich rozprzestrzeniania się z doliny Rzeki Czerwonej (dzisiejszy Wietnam i południowe Chiny).
4. Diller, Anthony, Edmondson, Jerold A., Luo Yongxian (eds.) – The Tai-Kadai Languages (Routledge, 2008).
→ Kluczowe źródło lingwistyczne dotyczące grupy językowej Tai-Kadai i jej pierwotnych obszarów.
5. Srisakra Vallibhotama – tajski archeolog i historyk, publikował m.in. w The Journal of the Siam Society.
→ Omawia ewolucję kulturową i społeczną ludów tajskich oraz adaptację do regionu Azji Południowo-Wschodniej.
6. The Fine Arts Department of Thailand – oficjalne opracowania na temat historii Sukhothai i Ayutthayi dostępne na stronie Ministerstwa Kultury Tajlandii.
